"ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ" ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ

Τα «ανάλογα» της παγκοσμιοποίησης
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ 22/10/2002, ΤΟ ΒΗΜΑ

Θεοδόσης Π. Τάσιος

* Πολλές εθνικές μειονότητες (καταπιεζόμενες ή ρομαντιζόμενες) επιθυμούν τη διεθνοποίηση - ακριβώς για ν' ατονήσει το καταπιέζον «μονοεθνικό» Κράτος. 'Ασχετο αν η διεθνοποίηση θα υποσκάψει σε λίγο τις ιδιαιτερότητες των εν λόγω μειονοτήτων...

1. Φαίνεται πως ο όρος «παγκοσμιοποίηση» χρησιμοποιείται ενίοτε με εννοιολογική χαλαρότητα που δέν εξυπηρετεί ούτε την επικοινωνία, ούτε την αλήθεια. Και, πρώτον, παγκοσμιοποίηση ΔΕΝ υπάρχει -έντονη τάση για διεθνοποίηση υπάρχει μόνον. Δεύτερον, δέν αφορά παρα ένα μέρος μόνον της Οικονομίας, κι ένα ακόμη μικρότερο μέρος των πολιτισμικών φαινομένων. Εκεί, μάλιστα, όπου έχει στ' αλήθεια νικήσει η παγκοσμιοποίηση (στον τουρισμό και στον αθλητισμό), δεν τον χρησιμοποιούμε κάν τον όρο. Εξ άλλου, δημιουργείται συνήθως η εντύπωση ότι τα παγκοσμιοτικά φαινόμενα είναι καινούργια («αμερικάνικα» για την ακρίβεια), και ξεχνιέται η ένταση του διεθνούς εμπορίου της εποχής των φοινίκων, των ελλήνων, των αράβων, των πορτογάλων και των άγγλων.

'Ερχονται από πάνω και οι ψευδοεπιστήμονες με το δήθεν τέλος της Ιστορίας, και το κακό απογίνεται: Δια το πολύ του αντιπάλου δέους, φτάνουμε σε περιγραφικές ανακρίβειες που φέρνουν μούδιασμα στον σύγχρονο πολίτη, με παρεπόμενη μιαν αίσθηση ανημπόριας και απολιτικότητας.

'Ισως λοιπόν είναι σκόπιμο να ξαναπιάσουμε το κουβάρι απ' την αρχή, αναζητώντας «ανάλογα» φαινόμενα του παρελθόντος: Υπό ποιές άραγε συνθήκες διευρύνονταν τα συλλογικά πολιτικά σχήματα μέσα στην Ιστορία (η φρατρία στη φυλή, η φυλή στην Πόλιν, η Πόλις στην Συμπολιτεία και στα Κράτη); Η εντόπιση αυτών των συνθηκών ενδέχεται να είναι διδακτική για την κατανόηση των σημερινών τάσεων -παρά τη γιγαντιαία διαφορά κλίμακας των φαινομένων.

2. Φαίνεται λοιπόν ότι ένας συνηθέστατος μηχανισμός για τη συσσωμάτωση φυλών (ή και πόλεων, αργότερα) ήταν η στρατιωτική βία. Μέσω αυτής, η συσσωμάτωση ωφελούσε τους λίγους, για να έρθει πάντως αργότερα ο καιρός όπου ενίοτε οι πολλοί θα έπαιρναν τα ηνία στα χέρια τους. 'Αλλες φορές όμως, αυτές οι διευρύνσεις (όπως άλλωστε και οι πιο σύγχρονες προς τις περιφερειακές Διεθνείς Ενώσεις) πραγματοποιούνταν συναινετικώς, υπό την έμπνευση κοινών συμφερόντων.

Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζονται συνήθως οι εξής συνθήκες δημιουργίας Πόλεων:

* Οταν αυξάνεται κρισίμως η πυκνότητα Παραγωγής, π.χ. της αγροτικής παραγωγής (χάρις στην άρδευση) ή της εκμετάλλευσης οψιανού (χάρις στην οργανωμένη εξόρυξη) κλπ.

* Οταν υπάρχει δυνατότητα Αγοράς για τη διάθεση των προϊόντων σε απομακρυσμένους αγοραστές, οπότε η Πόλις συντίθεται για να (ή και για να) πραγματώσει την καινοφανή αυτή δραστηριότητα του εμπορίου. Γι' αυτό και στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, η πόλις θα σημαίνεται * δηλαδή με τον σταυρό των συναντώμενων οδών και με τον κύκλο των τειχών.

* 'Οταν ένας κοινός εχθρός απειλεί μονίμως τους διεσπαρμένους παραγωγούς, η κοινή 'Αμυνα θα οδηγήσει στη συνένωση πίσω από τείχη.

Η βασική προϋπόθεση σ' όλες αυτές τις περιστάσεις, πάντως, είναι η διαθεσιμότητα μιας κρίσιμης στάθμης ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ: Για την άρδευση, για την εξόρυξη, για την οδοποιία, για τις μεταφορές, για την οικοδομική. Χωρίς αυτήν την τεχνολογική ανάπτυξη, πόλεις δέν στεριώνουν. Γι' αυτό και στον Προμηθεϊκό μύθο (Πλάτωνος «Πρωταγόρας» 322 b), το ανθρώπινο γένος συγκεντρώνεται σε πόλεις, μόνον μετά τη δωροδοσία της Τεχνολογίας...

Υποστηρίζεται ότι ετούτα τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της αποφασιστικής συσσωμάτωσης φυλών και φατριών προς Πόλιν, είναι τόσο τυπικά και τόσο διαρκή μέσα στην ανθρώπινη Ιστορία, ώστε είναι εύλογο να δεχθούμε ότι κάπως ανάλογα χαρακτηριστικά θα έχει και κάθε άλλη διεύρυνση συλλογικού πολιτειακού χώρου.

Πράγματι, στις σημερινές διεθνείς τάσεις διευρύνσεως των ετατικών συνόλων, αναγνωρίζουμε εύκολα τα ίδια περίπου παγκοσμιοτικά χαρακτηριστικά: Εντατικοποίηση της παραγωγής, πιεστική ανάγκη για εξαγωγές, προβλήματα στρατιωτικής άμυνας εξαιτίας ανισοτήτων -πάντα δε ταύτα, μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης τεχνολογικής ανάπτυξης.

Οσο ατελής κι αν ήταν αυτή η μικρή αναδρομή, επιτρέπει νομίζω να αμβλύνουμε κάπως την έκπληξή μας από τα ομόλογα σύγχρονα παγκοσμιοτικά φαινόμενα. Το ερμηνευτικό τρίο «Αγορά, Τεχνολογία ή και Βία», ισχύει πάντοτε!

3. Εκείνο όμως που τείνομε να υποτιμάμε στις (ενίοτε λαϊκίστικες) ερμηνείες μας, είναι η στάση των ίδιων των λαών: Χάρις στην αναϊεράρχηση της αξίας του «εύ ζήν», ογκώνεται η απαίτηση για ποικίλα και φθηνά προϊόντα, εδώ και τώρα. Μήπως ήταν διαφορετική η στάση των ελληνόγλωσσων χριστιανών στα ανατολικά σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας, όταν γύρω στην αλλαγή της χιλιετίας προτίμησαν τους Σελτζούκους, φορολογίας ένεκεν; Ανάλογη χαλάρωση των «εθνικών» αισθημάτων παρατηρείται και τώρα, λόγω εξωοικονομικών αιτίων όμως: Πρόκειται για την αναϊεράρχηση της αξίας του ατόμου μάλλον, παρά της Ομάδας.

Ετούτες οι (ουσιαστικά πολιτισμικές) αιτίες, ανοίγουν τον δρόμο για πλήθος παγκοσμιοτικά φαινόμενα -έστω κι αν οι ίδιοι αυτοί οι λαοί ενδέχεται να κατακεραυνώνουν ενίοτε την «παγκοσμιοποίηση»(;).

Ανάλογη είναι κι η ζωηρή επιθυμία υπέρ των διεθνικών διευρύνσεων, όπως την νοιώθουν λ.χ. οι Ουκρανοί αγρότες (10-πλάσιοι εις ποσοστόν, απ' ό,τι οι ευρωπαίοι αγρότες): «Παγκοσμιοποίηση» θέλουν για να πουλήσουν τα προϊόντα, αλλά δέν τους θέλουν οι δικοί μας αγρότες, φυσικά.

Τέλος, ώ του παραδόξου, πολλές εθνικές μειονότητες (καταπιεζόμενες ή ρομαντιζόμενες) επιθυμούν τη διεθνοποίηση -ακριβώς για ν' ατονήσει το καταπιέζον «μονοεθνικό» Κράτος. 'Ασχετο αν η διεθνοποίηση θα υποσκάψει σε λίγο τις ιδιαιτερότητες των εν λόγω μειονοτήτων...

4. Με τούτα λοιπόν και με τ' άλλα, δεν είναι ούτε ορθό, ούτε σκόπιμο, να χαρίζομε την «παγκοσμιοποίηση» εις αμερικανικόν δάκτυλον -όσο χοντρό κι αν είναι αυτό το δάχτυλο. Η σταδιακή αλλά έμμονη διεύρυνση του συλλογικού πολιτικού μορφώματος είναι ένα διαφανέστατο φαινόμενο μέσα στην Ιστορία. Και τούτο που βλέπουμε μπροστά μας σήμερα δεν είναι εξαίρεση. Μόνο που, όπως όλα, είναι και τούτο γιγαντιαίας κλίμακας και με κάμποσα νέα στοιχεία τεχνολογικής υπεραποδοτικότητας (όπως η στιγμιαία κινητικότητα διεθνικών κεφαλαίων). Αμφότερα δε τα νεοπαγή αυτά χαρακτηριστικά, καθώς εκφεύγουν της εμπειρίας του παρελθόντος, δεν μπορεί ακόμη να τα χειρισθεί καμμιά πολιτική Θεωρία (πλήν μεταφυσικής, βεβαίως, και των ισοδυνάμων της). Το γεγονός τούτο θα όφειλε να συνιστά προσκλητήριο επιστημονικής σεμνότητας και φρόνησης αντί για τις συντηρητικές φωνασκίες των προοδευτικών («πίσω στα κλειστά σύνορα του θνησιγενούς προστατευτισμού»), ή τις προοδευτικές αφέλειες των συντηρητικών («αφήστε την ελεύθερη αγορά να υποκαταστήσει την πολιτική»). Ευτυχώς που η νέα μητρόπολη του καπιταλισμού, υιοθέτησε τελευταίως τόσα πολλά μέτρα προστατευτισμού της παραγωγής της (απ' τις ντομάτες ώς τα εσώρουχα, κι ώς τη χαλυβουργία), ώστε μπορεί κανείς να ελπίζει ότι οι αλήθειες καθολικού πολιτικού κύρους απόθαναν...

Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.