Ο Έλληνας και ο Ρωμιός

Ο Ελληνας και ο Ρωμιός

Tου Ηλια Μαγκλινη

Όταν το 1966 κυκλοφορούσε στην Αγγλία η «Ρούμελη» του Πάτρικ Λι Φέρμορ, η Ελλάδα ήταν ακόμα ένας άγνωστος συναρπαστικός τόπος. Στο κλασικό αυτό οδοιπορικό (Κέδρος, μτφρ. Λ. Κάσδαγλη), ο Φέρμορ θίγει, μεταξύ των άλλων, το ζήτημα της εσωτερικής σύγκρουσης του Ελληνα ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Για την ακρίβεια, κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον «Ελληνα» (Hellenes) και στον «Ρωμιό» (Romios). Το ζήτημα θίγει και η βιογράφος του, η Άρτεμις Κούπερ («Πάτρικ Λι Φέρμορ, μια περιπέτεια» το φθινόπωρο από το Μεταίχμιο), η οποία σημειώνει ότι το κλασικό δίλημμα των Ελλήνων ο «Πάντι» «το πήγε ένα βήμα παραπέρα», ισχυριζόμενος ότι και οι δύο αυτές πτυχές συμπυκνώνουν «την εμπειρία του να είσαι Έλληνας».

Συνοψίζοντας το επιχείρημα του Φέρμορ, λοιπόν, «όλοι οι Έλληνες περιέχουν και τις δύο πλευρές, συνήθως όμως προτιμούν τη μία ή την άλλη. Ο “Έλληνας” είναι αστός, διανοούμενος, προοδευτικός. Βασίζεται στα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Πιστεύει στην τεχνολογία και την καινοτομία και βλέπει τον εκσυγχρονισμό ως κάτι απολύτως αναγκαίο εάν η Ελλάδα επιθυμεί να είναι τμήμα της Δυτικής Ευρώπης. Ο “Ρωμιός”, από την άλλη, είναι ο άνθρωπος της υπαίθρου, οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Είναι συντηρητικός, παραδοσιακός και διατηρεί πάντοτε το καντήλι αναμμένο μπροστά από τις εικόνες. Το πρόσφατο παρελθόν των κλεφτών το βλέπει με περηφάνια, ακολουθεί έναν τρόπο ζωής τον οποίο ο “Έλληνας” βρίσκει μάλλον οπισθοδρομικό, ενώ βλέπει την Ελλάδα ως τμήμα του ορθόδοξου κόσμου παρά της Δύσης». Για τον Φέρμορ, «ο “Ελληνας” είναι η δόξα της αρχαίας Ελλάδας». Αντίθετα, «το “Ρωμαίικο” είναι το μεγαλείο και οι λύπες του Βυζαντίου, πάνω απ’ όλα, οι λύπες». Ο Φέρμορ πίστευε ακράδαντα ότι η «“ρωμαίικη” Ελλάδα βρισκόταν σε παρακμή και αυτό τον έθλιβε βαθύτατα. [...] Δεν ήταν μόνος του σε αυτό. Πολλοί Έλληνες, μεταξύ αυτών ο Γιώργος Σεφέρης και ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας [φίλοι του], έβλεπαν ότι η ελληνική παράδοση και ταυτότητα χάνονταν καθώς η χώρα αναπτυσσόταν», καταλήγει η Αρ. Κούπερ.

Παλαιά, παμπάλαιη κουβέντα – και πολύ μεγάλη επίσης. Η οποία, όμως, συνεχίζεται κατά κάποιο τρόπο και ανάλογα με την εποχή. Για παράδειγμα, διαβάζοντας τα παραπάνω είναι δύσκολο να μη σκεφτείς ότι, τηρουμένων πολλών αναλογιών, εν έτει 2013, και λαμβάνοντας υπόψη τους σχηματικούς όρους της οικονομικής κρίσης, ο «Έλληνας» μοιάζει να ταιριάζει περισσότερο στον «μνημονιακό», ενώ, αντίθετα, ο «Ρωμιός» στον «αντιμνημονιακό». Αλλά ας μην μπλέξουμε με τόσο επικίνδυνες γενικεύσεις και στερεότυπα, ειδικά σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο, και ας σταθούμε απλώς στο εξής: ότι η σφοδρή αυτή οικονομική κρίση όντως ανέδειξε μιαν υπαρξιακή κρίση, η οποία όμως σοβεί εδώ και δεκαετίες.

Εννοείται ότι για έναν φιλέλληνα Βρετανό του 1960, όπως ο Φέρμορ, οι ραγδαίες αλλαγές στην Ελλάδα εκείνης της εποχής σήμαιναν απώλεια εικόνων που τον μάγευαν. Ναι, αλλά δεν ήταν δυνατόν, π.χ., η Μάνη να παραμείνει χωρίς ηλεκτρικό, όπως την εποχή που ο Φέρμορ έχτιζε το περίφημο σπίτι του στην Καρδαμύλη. Αλλά γιατί η ανάπτυξη να σημαίνει αυτόματα αλλοτρίωση; Γιατί να μην μπορούμε να επιτύχουμε ένα συνδυασμό, μια σύνθεση; Όπως το έθεσε πάντως ο Φέρμορ το 1966, το χάσμα ανάμεσα στον «Έλληνα» και τον «Ρωμιό» μοιάζει αγεφύρωτο...