Ο ρόλος της Ελληνίδας στον πόλεμο του 1940, την Κατοχή και την Αντίσταση.

Ο ρόλος της Ελληνίδας στον πόλεμο του 1940, την Κατοχή και την Αντίσταση.

της Ευαγγελίας Γιαννοπούλου, προέδρου Νομαρχιακής Επιτροπής Ισότητας των Φύλων Ν. Αχαΐας.

  Κάθε Εθνική επέτειος φέρνει στο νου μας μνήμες και γίνεται αφορμή να αποδώσουμε τιμή σε φανερούς και αφανείς ήρωες που πρόσφεραν τις δυνάμεις και το αίμα τους για την επιβίωση του Ελληνικού Έθνους. Τιμήσαμε πρόσφατα την 28η Οκτωβρίου του 1940. Στον πόλεμο του 1940, στην κατοχή και την αντίσταση αγωνίστηκε μεγάλος αριθμός Ελληνίδων. Ολόκληρη στρατιά γυναικών πρόσφερε τις σωματικές, πνευματικές, ηθικές δυνάμεις της , με όποιο τρόπο μπορούσε. Ήταν ένας αγώνας που βοηθούσε ουσιαστικά τον πρώτο αλλά για τους πολλούς αξιολογήθηκε ως αγώνας δεύτερος. Εμείς σήμερα θα επιχειρήσουμε, με απέραντο σεβασμό κι αναγνώριση στη μνήμη τους, να αποτίσουμε φόρο τιμής σε όλες εκείνες τις ανώνυμες Ελληνίδες γυναίκες που αγωνίστηκαν πλάι στον άντρα για Ελευθερία, Εθνική Ανεξαρτησία, Δημοκρατία. 

  Η συμμετοχή της Ελληνίδας στον πόλεμο του 1940, την κατοχή και την αντίσταση στάθηκε καταλυτική για την αλλαγή της θέσης της γυναίκας. Με την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο του 1940, οι Ελληνίδες προσαρμόστηκαν στις δύσκολες συνθήκες που περνούσε η χώρα. Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που ανταποκρίθηκαν εκείνες οι γυναίκες στο κάλεσμα της πατρίδας . Γιατί ήσαν γυναίκες που βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους άντρες από άποψη κοινωνικής και πολιτειακής δικαιοσύνης αφού στερούνταν του δικαιώματος της ψήφου. Ήσαν γυναίκες που δεν είχαν αναπτύξει την ψυχολογία της αντίστασης αλλά της υποταγής στην εξουσία. 

  Το Αλβανικό έπος δεν έχει να παρουσιάσει μια Μπουμπουλίνα ή μια Τζαβέλαινα αλλά όλες τις γυναίκες της Ηπείρου, που κουβαλούσαν πυρομαχικά σε απάτητες βουνοκορφές της Πίνδου και δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις αρχαίες Σπαρτιάτισσες και τις Σουλιώτισσες του 1821. Η συμβολή ήταν μεγάλη και πολύτιμη. Ένας στρατός απροετοίμαστος για πόλεμο, χωρίς κατάλληλο οπλισμό βρήκε την Ελληνίδα της υπαίθρου αλλά και τη γυναίκα της πόλης θερμό υποστηριχτή, που ανταποκρίθηκε με πάθος για την ελευθερία. Μαζί με τους άντρες δόθηκαν στον αγώνα με μια ψυχή. Το χρέος να κρατήσουν τη γη που τους παρέδωσαν οι πρόγονοι με τόσους αγώνες ξύπνησε μέσα στις ψυχές όλων. 

  Στα μετόπισθεν οι γυναίκες αντικαθιστούν τους άντρες που έχουν επιστρατευθεί και πλέκουν ασταμάτητα μάλλινα για τις ανάγκες του στρατού. Πολλές νέες κοπέλες γράφονται εθελόντριες στον Ελληνικό Ερυθρό σταυρό, γίνονται νοσοκόμες. Άλλες που βρίσκονται κοντά στην πρώτη γραμμή, μεταφέρουν πυρομαχικά στους στρατιώτες κάτω από σκληρές καιρικές συνθήκες. Προχώρησαν ενάντια στη φύση. Οι μαυροφορεμένες Ηπειρώτισσες και οι γυναίκες της Δυτικής Μακεδονίας αγωνίστηκαν κουβαλώντας πολεμοφόδια στην πλάτη εκεί όπου τα ζώα αρνούνταν να προχωρήσουν, στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου, αλύγιστες μορφές του χρέους. Εκείνες οι γυναίκες προκάλεσαν με την τόλμη, το θάρρος και το κουράγιο τους τον παγκόσμιο θαυμασμό.

  Γυναίκες των πόλεων και των χωριών σήκωσαν στους ώμους τους τη φροντίδα και την προφύλαξη των αντρών από τα κρυοπαγήματα. Οι Ελληνίδες νοσοκόμες δούλεψαν με ηρωισμό και αφοσίωση, πολλές μάλιστα από αυτές βρήκαν το θάνατο από βομβαρδισμούς νοσοκομείων και πλοίων που μετέφεραν τραυματίες. Πολλές γυναίκες πλούσιες, έδωσαν χρήματα και κοσμήματα σε ενίσχυση του αγώνα. Άλλες παρεχώρησαν τα καράβια τους ή μίσθωσαν καράβια και τα έθεσαν στην υπηρεσία του αγωνιζόμενου λαού. Γυναίκες μορφωμένες έγραφαν επιστολές-εκκλήσεις προς τις γυναίκες της Ευρώπης και της Αμερικής, που διεκτραγωδούσαν τα δεινά των αγωνιζόμενων και ζητούσαν βοήθεια. Οι εκκλήσεις αυτές είχαν βαθιά απήχηση στο εξωτερικό.

  Η κατάρρευση του Μετώπου και η συνθηκολόγηση βρήκαν τις γυναίκες νάχουν συνειδητοποιήσει πως μπορούν να τα καταφέρουν και έχουν χρέος να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο κοινωνικό σύνολο. Συνειδητοποίησαν ότι πολεμούσαν για μια μεγάλη και αναλλοίωτη ιδέα, την ιδέα της ελευθερίας. Έπαιρναν δύναμη από το δίκαιο αγώνα τους. Πολεμούσαν για ένα καλύτερο κόσμο. Συνειδητοποίησαν ότι δεν είχαν μοναδικό προορισμό στη ζωή την κουζίνα , τα παιδιά και την εκκλησία, όπως τις ήθελε η δικτατορία που προηγήθηκε. 

  Μα εκεί που η Ελληνίδα πολέμησε με πάθος, που θυμίζει και ξαναζωντανεύει τις πιο θαυμαστές σελίδες της επανάστασης του '21 είναι η Κατοχή. Στην κατοχή τα πράγματα ήσαν δύσκολα. Οι γυναίκες διανύουν κάθε μέρα τεράστιες αποστάσεις στέκονται με την ώρα στις ουρές, μήπως βρουν κάποια λαχανίδα να μαγειρέψουν. Η ανεργία χτυπά την πόρτα πολλών σπιτιών. Οι άνθρωποι πεθαίνουν στους δρόμους. Ο αγώνας για επιβίωση θα συνδεθεί και ως ένα βαθμό θα ταυτιστεί με την αντίσταση. Αυθόρμητα στην αρχή, οργανωμένα αργότερα και με σύστημα, οι γυναίκες, ξεχύθηκαν στους δρόμους της Πρωτεύουσας και των επαρχιακών πόλεων και με το σύνθημα "ψωμί για τα παιδιά μας", "θέλουμε γάλα και συσσίτια", κατάκλυσαν τα Υπουργεία, τις πρεσβείες, τη Μητρόπολη, τον Ερυθρό σταυρό και καταφέρανε την πρώτη νίκη: παιδικά συσσίτια, παιδικοί σταθμοί διανομής γάλατος για την επιβίωση της φυλής. Ύστερα από τα παιδικά συσσίτια ακολούθησαν τα "λαϊκά" για τα θύματα πολέμου και τους φυλακισμένους, στις συνοικίες των μεγαλουπόλεων μα και στα πιο απομακρυσμένα χωριά. Ακολουθούν τα ιατρεία, πρόχειρα νοσοκομεία, παιδικοί σταθμοί, παιδικές εξοχές. Στα κοινωνικά αυτά ιδρύματα εργάζονται αδελφωμένες οι Ελληνίδες όλων των τάξεων.

  Η μεγάλη στιγμή για την Ελληνίδα υπήρξε στη νεότερη ιστορία μας, η συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση 1942-1944.Ήδη από την περίοδο του φασιστικού καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά (1936-1940), η γυναίκα συμμετείχε ενεργά στον αντιφασιστικό αγώνα.

  Οι γυναίκες στην αντίσταση έπαιξαν σημαντικό και δραστήριο ρόλο. Χωρίς τη μαζική συμμετοχή και τις μεγάλες θυσίες των Ελληνίδων θα ήταν κυριολεκτικά αδύνατο να πάρει η αντίσταση την έκταση και το βάθος που πήρε, να γίνει το καθολικό κίνημα, αγώνας των Ελλήνων για την εθνική απελευθέρωση. Τη συναντάμε σαν αγωνίστρια και καπετάνισσα ακόμη. Οι γυναίκες των χωριών συντηρούν τους αντάρτες. Τους τρέφουν και τους φροντίζουν. Γίνονται σύνδεσμοι ανάμεσα στο αντάρτικο και στο χωριό, ειδοποιούν για τις κινήσεις του εχθρού, φυλάνε σκοπιά. Αρχίζουν να τις αναγνωρίζουν και να τις υπολογίζουν. Αρκετές κοπέλες πήραν όπλο στο αντάρτικο. Σε μια εποχή που θεωρείται ντροπή να φορούν οι γυναίκες παντελόνι, θέλει τόλμη και δύναμη να φοράς τη στολή του αντάρτη και να κρατάς όπλο.

  Στην ελεύθερη Ελλάδα αρκετές γυναίκες γυρνούν τα χωριά και με τους λόγους τους ξεσηκώνουν τους κατοίκους ή οργανώνουν την αντιστασιακή δουλειά.Περπατούν μέσα στα βουνά μόνες -νύχτα ή μέρα- για τις ανάγκες του αγώνα.Προαιώνιοι φόβοι και προκαταλήψεις ξεπερνιούνται. Είναι σεβαστές.Είναι συναγωνίστριες. Αποδείχνονται εξαιρετικά ικανές να ξεγλιστρούν από τα μπλόκα, χωρίς να γίνονται αντιληπτές, να κουβαλούν όπλα και πυρομαχικά, παράνομες εφημερίδες ή σημειώματα και να δίνουν τη ζωή τους γι΄ αυτά που πιστεύουν ότι είναι δίκαια.

  Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι γυναίκες ή ανεβαίνουν στα βουνά και πολεμούν πλάι στον άντρα ή αγωνίζονται στην ύπαιθρο, στο εργοστάσιο, σε σαμποτάζ και πληρώνουν με τη ζωή τους τον αγώνα ενάντια στο φασισμό. Στο σύνολο των 3.000.000 μελών της Αντίστασης τα 1.740.000 ήταν γυναίκες και στις 600.000 της ΕΠΟΝ τα μισά ήσαν κορίτσια. Μια πρόχειρη στατιστική ανεβάζει σε 1.352 τις εκτελεσμένες, κρεμασμένες και χαμένες Ελληνίδες στην Κατοχή. Ορισμένες ηρωίδες έγιναν γνωστές στο Πανελλήνιο κι έγιναν θρύλος κι άλλες που θα χρειαστεί καιρός για να τις μάθουμε ή δε θα τις μάθουμε ποτέ.

  Οι γυναίκες της αντίστασης με τον αγώνα τους για εθνική απελευθέρωση συνειδητοποίησαν το δικαίωμα για τη δική τους απελευθέρωση. Μέρα με τη μέρα γίνονται ίσες όχι μόνο στις θυσίες και τον ηρωισμό αλλά και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, μέσα στο σπίτι, στην οικογένεια και σε όλες τις ανθρώπινες επαφές τους.

  Στην ελεύθερη Ελλάδα δημιουργείται την άνοιξη του 1944 η ΠΕΕΑ (Πολιτική επιτροπή εθνικής απελευθέρωσης) και προκηρύσσονται εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο. Είναι η πρώτη φορά που οι γυναίκες ψηφίζουν σε γενικές εκλογές. Από τους 280 περίπου Εθνοσυμβούλους που εκλέχτηκαν μόνο 5 είναι γυναίκες. Σε μερικά χωριά κάποιες εκλέγονται πρόεδροι και σε ορισμένα δημοτικά συμβούλια σύμβουλοι.

  Δεν υπάρχει τομέας δουλειάς που να μη μετέχουν οι γυναίκες εκείνη την περίοδο. Αυτός ο αγώνας δεν ήταν εύκολος. Κάθε στιγμή κινδύνευαν να πιαστούν, να βασανιστούν, να φυλακιστούν, να τις στείλουν στο στρατόπεδο, να τις σκοτώσουν ή να τις εκτελέσουν. Όλες αγωνίστηκαν με το όραμα ενός καλύτερου αύριο. Πίστευαν ότι μετά την απελευθέρωση θα εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα ένα καθεστώς όπου θα υπάρχει Κοινωνική Δικαιοσύνη και πραγματική Δημοκρατία. Πίστευαν ότι με τους αγώνες τους και με το αίμα τους είχαν κερδίσει την ισοτιμία. Ο αγώνας αυτός τους είχε δώσει αυτοπεποίθηση, αξιοπρέπεια και αναγνώριση. Ονειρεύονταν ότι "άμα τελειώσει ο πόλεμος" η θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία σίγουρα θα είναι καλύτερη.

  Μετά την απελευθέρωση και πριν τον εμφύλιο δημιουργήθηκαν πολλές Γυναικείες οργανώσεις. Όμως η ενότητα και η μαχητικότητα του γυναικείου κινήματος τα χρόνια 1945-47 δεν κατάφερε να πετύχει κανένα από τους στόχους του: οι Ελληνίδες εξακολουθούν να στερούνται βασικών οικονομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Και δυστυχώς ο εμφύλιος που ακολουθεί θα τις διχάσει. Απο το 1948 και μετά οι Γυναικείες οργανώσεις διαλύονται με τη βία μέσα στη γενικότερη πολιτική τρομοκρατία και η φιλανθρωπία υποκαθιστά τις διεκδικήσεις των γυναικών. Η πολυπόθητη ισότητα καθυστερεί. Οι περισσότερες γυναίκες μετά τον πόλεμο επιστρέφουν στα "γυναικεία" τους έργα. Παντρεύονται, κάνουν παιδιά, φτιάχνουν σπίτια, αγωνίζονται να μορφώσουν τα παιδιά τους. Ο αγώνας εξακολουθεί αλλά τώρα είναι ατομικός. Τα κοινωνικά οράματα εγκαταλείπονται. Κλείνονται σιγά-σιγά στο σπίτι, μόνη η κάθε μια.

  Μόλις το 1952 οι γυναίκες αποκτούν το δικαίωμα ψήφου αλλά ψηφίζουν για πρώτη φορά στις βουλευτικές του 1956. Τότε θα ξεκινήσει και η νομική ισότητα που αφορούσε θέματα εργασίας των γυναικών. 

  Κοιτώντας πίσω οφείλουμε να πούμε ότι η Ελληνίδα γυναίκα, αν και αγωνίστηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα μαζί με τον άνδρα, για τη ζωή, για την εθνική ανεξαρτησία, για τη δημοκρατία, για τη δουλειά, δε δικαιώθηκε σε σχέση με την προσφορά και τις ικανότητές της. Χρειάστηκε να ξεκινήσει νέους διεκδικητικούς αγώνες για να αλλάξει τη θέση της προς το καλύτερο και να κατακτήσει την ισότητα θεσμικά. Ακόμη αγωνίζεται να κατακτήσει την ισότητα στην πράξη.

  Σήμερα, 43 χρόνια μετά την κήρυξη του πολέμου η θέση της Ελληνίδας έχει αλλάξει. Σε αυτό έχει συμβάλλει το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο για την προώθηση της ισότητας . Οι νομοθετικές κατακτήσεις είναι προφανές ότι δεν αρκούν. Γιατί το ζήτημα της ισότητας των ευκαιριών είναι πρωτίστως θέμα αντιλήψεων, πολιτισμού, συμπεριφοράς, κοινωνικών προτύπων.Εντοπίζονται ανισότητες στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή. Έρευνες και στατιστικά δείχνουν ότι δεν έχει πλήρως πραγματοποιηθεί η ίση πληρωμή για ίσης αξίας εργασία για τους άνδρες και τις γυναίκες. Δεν λύθηκε ακόμη η ανεργία των γυναικών που εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα υψηλή . Εξακολουθεί να υπάρχει η διάκριση των φύλων στις προσλήψεις, τις προαγωγές και σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας . Οι μη αμειβόμενες γυναίκες που εργάζονται στις οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν το ένα τέταρτο των απασχολουμένων γυναικών. Η ελλιπής κατάρτιση των γυναικών, οι κατηγορίες στις οποίες εκπαιδεύονται, η έλλειψη κοινωνικών υποδομών για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους και τους πάσχοντες αποτελούν εμπόδια για την είσοδό τους στην εργασία. Παρά την ψήφιση της διάταξης για υποχρεωτική συμμετοχή 1/3 γυναικών σε όλα τα υπηρεσιακά και διοικητικά συμβούλια και αιρετά όργανα εξακολουθεί να υπάρχει Δημοκρατικό έλλειμμα που αφορά στη συμμετοχή των γυναικών στα αιρετά αξιώματα . Το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών είναι υπαρκτό και στην Ελλάδα και παρεμποδίζει τις γυναίκες να βγουν στην εργασία και την κοινωνία. 

  Οι γυναίκες δεν αποτελούν μόνο το άλλο μισό του ουρανού, όπως πολύ ποιητικά έχει ειπωθεί. Αποτελούν και το μισό τουλάχιστο, του πληθυσμού της γης. Αποτελούν το μισό της δύναμης, των ικανοτήτων, της δημιουργικότητας που απαιτούνται για την πρόοδο των κοινωνιών. Αρκεί να τους παρέχουμε ίσες ευκαιρίες για να αναπτυχθούν και να προσφέρουν στην κοινωνία το καλύτερο των δυνάμεών τους σε καθημερινή βάση και όχι μόνο σε ακραίες καταστάσεις.