Γιατί κάνουμε πόλεμο;

Ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος όταν ισχύουν τρεις παράγοντες: η πρόκληση από τον αντίπαλο, η παρουσία ενός δημοφιλούς ηγέτη στον οποίο υπακούει ο λαός και η αναπτέρωση του πατριωτικού πνεύματος. Τότε ξεσπάει το κακό…

ΕΠΤΑ ΧΙΛΙΕΤΙΕΣ ΣΦΑΓΩΝ

Διαμελισμένα σώματα, διαλυμένες ζωές, συντρίμμια, ηρωικές πράξεις, προσφυγιά. Γιατί κάνουμε πόλεμο; Πρόκειται για συμπεριφορά γραμμένη στα γονίδια μας ή αποτελεί όψη της πολιτισμικής μας συγκρότησης και μπορούμε να τον αποφύγουμε; Παρατηρώντας τα ζώα, διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα δεν πολεμούν μεταξύ τους. Συνήθως υποτάσσονται στον πιο ισχυρό, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις οδηγούνται σε μάχες που δεν έχουν θύματα. Μοναδική εξαίρεση μερικοί χιμπατζήδες στην Τανζανία, οι οποίοι ενεπλάκησαν σε αιματηρές συγκρούσεις.  

ΒΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΟΜΑΔΩΝ

Σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Τζέιν Γκούνταλ, η οποία επί σαράντα συναπτά έτη μελετά τους χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο της Γκόμπε, μια κοινότητα κήρυξε πόλεμο σε μια άλλη. Η ομαδική βία, που ασκείται αποκλειστικά από τα αρσενικά, οδήγησε μέσα σε τέσσερα χρόνια στον αφανισμό της μίας από τις μαχόμενες κοινότητες. Οι χιμπατζήδες που επικράτησαν δέχθηκαν επιθέσεις από μια ακόμα ισχυρότερη ομάδα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι αρχηγοί όλων των κοινοτήτων. Τόσο η Τζειν Γκούνταλ όσο και ο Ιρινέους Άιμπλ Άιμπεσφελντ, ιδρυτής της επιστήμης της ηθολογίας του ανθρώπου, υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις σχετικά με τα πολεμικά ένστικτα των πιθήκων, κυρίως όμως του ανθρώπου. Ο τελευταίος δίνει ως παράδειγμα τους Βουσμάνους, νομαδικό λαό της Νοτιοδυτικής Αφρικής οι οποίοι επιδίδονταν σε θανατηφόρες συγκρούσεις. Κάποιες βραχογραφίες αναπαριστούν πανάρχαιες μάχες. Για να μην αναφέρουμε φυλές της Νέας Γουϊνέας που βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στους νέους. Είναι λοιπόν ο πόλεμος έμφυτη συμπεριφορά;

ΑΘΩΑ ΤΑ ΓΟΝΙΔΙΑ

Η επιθετικότητα, απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου, γι’ αυτό και βαθιά ριζωμένη μέσα του, δεν είναι συνώνυμο του πολέμου, τονίζουν οι ανθρωπολόγοι. Μέχρι την εποχή κατά την οποία άρχισε ν’ αναπτύσσεται η γεωργία η χρήση της βίας ήταν σποραδική. Ο άνθρωπος πάντα υπεράσπιζε την οικογένεια και τα εδάφη του. Όταν επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια ζούσε από το κυνήγι και τη συλλογή τροφής ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις μερικές δεκάδες  εκατομμύρια άτομα. Τα διαθέσιμα εδάφη ήταν ανεξάντλητα και οι διαμάχες σπάνιες. Επομένως δεν είναι εύκολο να πιστέψουμε ότι το πολεμικό ένστικτο κωδικοποιήθηκε στα γονίδια μας. Ο πόλεμος «εφευρέθηκε» αργότερα, όταν η κτηνοτροφία και η γεωργία άρχισαν να αναπτύσσονται και ο πληθυσμός να αυξάνεται. Τότε ακριβώς προέκυψε η ανάγκη υπεράσπισης της σοδειάς και των ζώων. Σύντομα ξέσπασαν σφοδρές διαμάχες για την κυριαρχία των φυσικών πόρων.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Ποια είναι τα αίτια του πολέμου; Αν αποτελούσε αναπόφευκτη συνέπεια της έλλειψης φυσικών πόρων και της διαμάχης για την εξασφάλισή τους, θεωρητικά θα μπορούσε να εξαλειφθεί, αφού θα αρκούσε η ανάπτυξη των φυσικών πόρων ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες όλων των κατοίκων της Γης. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ακόμα οικονομική στρατηγική η οποία τίθεται σε εφαρμογή όταν οι φυλές, τα έθνη ή οι ανταγωνιστές των ηγετικών τάξεων μάχονται για τη συσσώρευση όλο και περισσότερων πηγών κερδοφορίας. Από τους πολέμους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή μέχρι εκείνους που διεξάγονται σήμερα για το πετρέλαιο, οι ομάδες που κινούν τα νήματα σχεδόν πάντα αποκρύπτουν τα πραγματικά αίτια των συγκρούσεων προσδίδοντάς τους θρησκευτικό ή εθνικό-πατριωτικό χαρακτήρα, υποστηρίζουν οι ιστορικοί.

Όσοι δεν ενστερνίζονται την άποψη ότι «η αιτία του πολέμου κρύβεται στα γονίδια μας» επισημαίνουν ότι τα ζώα που μοιάζουν περισσότερο στον άνθρωπο από γενετικής άποψης δεν είναι οι κοινοί χιμπατζήδες αλλά οι πυγμαίοι, που είναι ειρηνικοί και συνεργάσιμοι. Επιπλέον, τονίζουν ότι οι εχθροπραξίες στις κοινότητες των χιμπατζήδων της Τανζανίας ξέσπασαν μετά από μια εκτεταμένη εκδάσωση της περιοχής τους, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ τους. Ο πόλεμος που ξέσπασε ήταν αγώνας για την κυριαρχία των φυσικών πόρων. Κάτι ανάλογο συνέβη και στους κυνηγούς Βουσμάνους. Η σύγκρουσή τους με τους κτηνοτρόφους Βαντού άρχισε με την κατάληψη της σαβάνας απ’ αυτή τη φυλή κτηνοτρόφων που μετέφεραν εκεί τα ζώα τους διαταράσσοντας την ισορροπία της άγριας πανίδας, πολύτιμου φυσικού πόρου για τους Βουσμάνους.

ΝΙΚΗΤΗΣ Ο ΠΙΟ ΡΙΨΟΚΙΝΔΥΝΟΣ

Τις περισσότερες φορές οι επιδρομές μιας φυλής ιθαγενών των πεδινών περιοχών των ΗΠΑ ενάντια σε μια άλλη ήταν μέρος μιας τελετουργικής μύησης των νέων. Για τον περιορισμό των απωλειών υπήρχαν ειδικοί κανονισμοί. Αν ένας πολεμιστής συναντούσε κάποιον εχθρό που έφερε διακριτικά βαθμού ίδια με τα δικά του, ήταν υποχρεωμένος να αποχωρήσει ειρηνικά από το πεδίο της μάχης. Αν ο εχθρός σκοτωνόταν, ο υπεύθυνος έπρεπε να περάσει από πολύπλοκες τελετουργίες κάθαρσης. Οι εμπλεκόμενοι κρατούσαν ραβδιά με τα οποία άγγιζαν τον αντίπαλο για να τον βγάλουν από τη μέση. Στους ινδιάνους των βορειοδυτικών περιοχών των ΗΠΑ οι αντίπαλες ομάδες κανόνιζαν συναντήσεις μεταξύ τους για να καταστρέψουν ο ένας ενώπιον του άλλου τα υπάρχοντά τους σε μια συμβολική μάχη χωρίς θύματα. Όσο μεγαλύτερη περιουσία κατέστρεφε κάποιος τόσο πιο προετοιμασμένος για πόλεμο θεωρούνταν, κι έτσι αναδεικνύονταν νικητής.

Αντίθετα, στους πολέμους που αιματοκύλισαν πολλές φορές την Ευρώπη οι αντιδικίες για τους φυσικούς πόρους ταυτίστηκαν με το πνεύμα αντεκδίκησης. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι ταπεινωμένοι από τους εξοντωτικούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών Γερμανοί αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Χίτλερ τον άνθρωπο που θα τους έδινε τη χαρά μιας ρεβάνς, η οποία κορυφώθηκε με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ

Στις μέρες μας οι πόλεμοι διεξάγονται πλέον με «έξυπνα» όπλα. Ο μύθος ότι οι σύγχρονοι πόλεμοι είναι πιο «καθαροί» σε σχέση μ’ εκείνους του παρελθόντος καταρρίπτεται. Το Βατερλό ήταν ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε δυο στρατούς, από το οποίο δεν απείχαν οι απλοί πολίτες. Ακόμα και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο σφαγιάστηκαν στο μέτωπο πολλοί νέοι στρατιώτες, αλλά τα γυναικόπαιδα παρακολουθούσαν τον πόλεμο από μακριά. Μόνο με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να πλήττεται ο άμαχος πληθυσμός. Η αγγλική πόλη Κόβεντρυ ισοπεδώθηκε το 1942. Πιο χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του ανελέητου βομβαρδισμού της γερμανικής Δρέσδης στις 3 Φεβρουαρίου 1945 από τους Συμμάχους.

ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟΣ ΣΦΑΓΙΑΣΜΟΣ

Η αντιστασιακή δράση των Ελλήνων σε διάφορες περιοχές της χώρας προκάλεσε την οργή των Γερμανών, οι οποίοι με επανειλημμένες επιθέσεις προσπάθησαν να την εξουδετερώσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στον Πειραιά και την Πάτρα, ο Γερμανικός Στρατός εκτός από τις βόμβες χρησιμοποιούσε και τα μυδραλιοβόλα των αεροπλάνων για να σκοτώσει τον πληθυσμό που προσπαθούσε να διαφύγει. Πολλοί από τους υπευθύνους για τις σφαγές αυτές δεν εμφανίστηκαν ποτέ μπροστά σε Διεθνές Δικαστήριο. Ίσως γι’ αυτό μέχρι σήμερα, στους σαράντα πολέμους που βρίσκονται σε εξέλιξη στον κόσμο, το 90% αυτών που πληρώνουν το κόστος είναι απλοί πολίτες. Ο υποσιτισμός, η ρύπανση των υδάτων και η έλλειψη φαρμάκων είναι ορισμένα από τα προβλήματα που δημιουργούν οι παράπλευρες απώλειες των πολέμων. Πρόκειται για επιχειρήσεις και συμπεριφορές που όχι μόνο δεν είναι καταγεγραμμένες στα ανθρώπινα γονίδια αλλά αποτελούν προϊόν σχεδιασμού των κέντρων μελετών διάφορων στραηγικών.

 [περιοδικό FOCUS, 27 Ιουνίου 2008]